สัมภาษณ์และเรียบเรียงโดย งานสื่อสารและขับเคลื่อนความรู้
ฝ่ายเผยแพร่เทคโนโลยีวัสดุ

ดร.บริพัตร เมธาจารย์ และทีมวิจัยวัสดุเฉพาะทางสำหรับการประยุกต์ใช้ทางวิศวกรรม กลุ่มวิจัยการออกแบบเชิงวิศวกรรมและการคำนวณ ศูนย์เทคโนโลยีโลหะและวัสดุแห่งชาติ (เอ็มเทค) พัฒนาแพลตฟอร์มเต้านมจำลองเพื่อให้นักเรียนแพทย์ใช้ฝึกวินิจฉัยโรคด้วยอัลตราซาวด์และทำหัตถการเจาะเก็บชิ้นเนื้อ เต้านมจำลองที่พัฒนาขึ้นผลิตจากวัสดุธรรมชาติ ใช้ซ้ำได้หลายครั้ง มีราคาถูก และผลิตขึ้นเองได้ในประเทศจึงช่วยลดการนำเข้าจากต่างประเทศ

มะเร็งเต้านมเป็นโรคร้ายแรงที่เกิดกับผู้หญิง ปัจจุบันพบได้บ่อยเป็นอันดับที่ 1 ในประเทศไทยและทั่วโลก ดังนั้น การตรวจคัดกรองจึงเป็นสิ่งจำเป็นเนื่องจากถ้าตรวจพบเร็วก็จะสามารถรักษาได้ทันท่วงทีและมีโอกาสหายได้

การตรวจคัดกรองมักใช้การทำแมมโมแกรม (mammogram) ควบคู่กับการทำอัลตราซาวด์ (ultrasound) โดยการทำอัลตราซาวด์จะช่วยตรวจหาและวัดขนาดสิ่งผิดปกติ เช่น ก้อนเนื้องอก ก้อนซีสต์หรือถุงน้ำ หากแพทย์พบรอยโรคที่น่าสงสัยก็จะเจาะชิ้นเนื้อ (biopsy) ส่งไปตรวจทางพยาธิวิทยาเพื่อตรวจสอบว่าเป็นเนื้อมะเร็งหรือไม่

ดร.บริพัตรกล่าวถึงที่มาของงานวิจัยว่า “จากการที่คณะผู้วิจัยจากศูนย์เทคโนโลยีโลหะและวัสดุแห่งชาติ ร่วมกับคณะแพทยศาสตร์ โรงพยาบาลรามาธิบดี และบริษัท เซ็ค เซอร์วิส แอนด์ เอ็นจิเนียริ่ง จำกัด ดำเนินการร่วมวิจัยและพัฒนาต้นแบบแพลตฟอร์มเต้านมจำลอง แล้วนำไปให้นักเรียนแพทย์ที่เข้าอบรมเชิงปฏิบัติการทดสอบใช้งาน ซึ่งนักเรียนแพทย์จะต้องผ่านการฝึกเก็บชิ้นเนื้อเต้านมอย่างน้อย 20-50 ครั้งจึงจะเกิดความชำนาญและสามารถเก็บตัวอย่างกับคนไข้จริงได้ ดังนั้น ถ้ามีเต้านมเทียมที่สามารถผลิตได้เองในประเทศ และมีความใกล้เคียงกับของจริงมาช่วยฝึกก็จะช่วยให้แพทย์เชี่ยวชาญมากยิ่งขึ้น”

นวัตกรรมเต้านมจำลอง

เนื้อเยื่อในร่างกายของมนุษย์จัดเป็นเนื้อเยื่ออ่อน (soft tissue) ประกอบด้วยน้ำ ทีมวิจัยจึงเลือกใช้วัสดุเจล เพราะมีสมบัติอุ้มน้ำและขึ้นรูปให้คล้ายกับเนื้อเยื่อของเต้านมจริงได้ ที่สำคัญคือต้องให้ภาพอัลตราซาวด์ได้อย่างชัดเจน นอกจากนี้ ทีมวิจัยยังได้ใส่ก้อนเนื้องอกเทียมให้กระจายตัวอยู่ในเต้านมด้วย

ดร.บริพัตร กล่าวว่า “การตรวจคัดกรองเพื่อค้นหามะเร็งเต้านมทำได้ด้วยการทำแมมโมแกรมเป็นหลัก และตรวจด้วยอัลตราซาวด์เพื่อช่วยยืนยันตำแหน่งของก้อนเนื้อ ข้อดีของอัลตราซาวด์คือ มีราคาถูกกว่าการตรวจด้วยวิธีอื่น หลักการของอัลตราซาวด์คือใช้เสียงในการสร้างภาพ ช่วยให้เห็นภาพในขณะนั้น ในการตรวจจะส่งคลื่นเสียงความถี่สูงเข้าไปในเนื้อเต้านม และตรวจจับความแตกต่างของเนื้อเยื่อ ทำให้สามารถแยกเนื้อเยื่อเต้านมปกติกับก้อนในเต้านมได้ เต้านมจำลองที่ทีมวิจัยพัฒนาขึ้นสามารถแสดงภาพอัลตราซาวด์ที่เห็นก้อนเนื้อ และภาพการไกด์เข็มที่ใช้ในการฝึกได้อย่างชัดเจนด้วย”

“การใส่ก้อนเนื้องอกเทียมให้กระจายในเต้านมจำลองจะมีทุกจุดทั้งแนวลึกและตื้น โดยทีมวิจัยได้ใส่ก้อนเนื้องอกเทียมไว้ประมาณ 10 ก้อน เพื่อให้สามารถใช้ซ้ำได้ นอกจากนี้ก้อนเนื้องอกเทียมที่ใส่ในเต้านมจำลองจะมี 2 ลักษณะ คือ

1) ก้อนเนื้องอกเทียมที่มีลักษณะหนาแน่นกว่าวัสดุเจลที่ใช้ทำเต้านม ภาพที่ปรากฏจะเป็นสีขาว เรียกว่า ไฮเปอร์เอคโคอิก (hyperechoic)
2) ก้อนเนื้องอกเทียมที่มีลักษณะหนาแน่นน้อยกว่าวัสดุเจลที่ใช้ทำเต้านม ภาพที่ปรากฏจะเป็นสีดำ เรียกว่า ไฮโปเอคโคอิก (hypoechoic)

ก้อนเนื้องอกเทียมที่ใส่เข้าไปจะมีขนาดเท่ากับของจริงคือประมาณ 3 ม.ม. ถึง 1 ซ.ม. กระจายอยู่ทั่วเต้านม หากใช้โพรบความถี่ที่ 5-12 MHz จะสามารถเห็นภาพก้อนเนื้อได้ทั้งหมด เพื่อสร้างความท้าทายให้กับนักเรียนแพทย์ที่ฝึกหัดด้วย”